درمان کم خونی ناشی از فقر آهن

در قسمت اول این مطلب درباره ی علائم، عوامل ایجاد کننده، راه های تشخیص و پیشگیری از بیماری کم خونی فقر آهن برای شما صحبت کردیم. حال راه های درمان آن را برایتان می گوییم.

راه های درمان این بیماری کدام است؟

برای درمان بیماری "کم خونی فقر آهن" تجویز داروهای حاوی آهن لازم است و معمولاً فقط مصرف غذاهای آهن دار مانند گوشت قرمز ، گوشت سفید و سبزیجات سبز تیره برای درمان کافی نمی باشد.

البته لازم است به اندازه کافی از این مواد غذایی به خصوص گوشت قرمز استفاده شود، چون اگر افراد در مدت طولانی از گوشت قرمز استفاده نکنند، دچار کم خونی فقر آهن خواهند شد.

غذاهای غنی از آهن عبارتند از : گوشت قرمز- ماهی - مرغ- زرده تخم مرغ - جگر– قلوه- سبزی های دارای برگ سبز تیره مثل اسفناج تازه و جعفری- حبوبات مثل عدس و لوبیا- آجیل - خشکبار مثل انواع برگه، برگه آلو و هلو و زرد آلو، توت خشک، انجیر خشک و کشمش.

در اطفال که به طور معمول مایل به مصرف دارو به صورت قرص یا کپسول نمی باشند، از قطره یا شربت آهن استفاده می شود. بعد از دادن قطره آهن به کودک، باید دندان ها و دهان او را شست، چون امکان سیاه شدن دندان ها در طولانی مدت وجود دارد.

مکمل آهن در بزرگسالان معمولاً به صورت قرص تجویز می شود که به صورت ترکیبات مختلفی از نمک های آهن مانند فروسولفات، سوکسینات، گلوکونات و ترکیبات دیگر است(عمدتاً در کشور ایران به صورت فروسولفات در دسترس می باشد). معمولاً 3 یا 4عدد قرص در طی یک روز تجویز می شود، یعنی با هر وعده غذایی یک عدد قرص و موقع خواب هم یک عدد قرص تجویز می شود. به طور معمول مصرف این دارو به مدت یک سال مورد نیاز می باشد. در این صورت نه تنها کم خونی بیمار بر طرف می شود، بلکه ذخیره آهن بدن هم تأمین می شود. البته در بعضی مکمل های مولتی ویتامین- مینرال هم ، آهن وجود دارد.

گاهی اوقات در افرادی که به هیچوجه نمی توانند از داروهای خوراکی استفاده کنند و یا این که جذب آهن خوراکی در آنها کم است، از ترکیبات تزریقی آهن استفاده می کنند. تزریق آهن ممکن است عوارض خطرناکی به دنبال داشته باشد، بنابراین تا حد امکان نباید از این ترکیبات استفاده شود و در موارد ضروری نیز حتما توسط پزشک متخصص خون، باید این دارو تزریق شود.

آیا این بیماری ممکن است بعد از درمان دوباره شدت یابد؟

بعد از آن که بیمار درمان شد، امکان این که دوباره دچار کمبود آهن شود، در موارد بسیاری وجود دارد، به خصوص اگر علت کمبود آهن بیمار مشخص و اصلاح نشده باشد؛ به طور مثال در خانمی که به علت خونریزی های طولانی مدت و غیرمعمول عادت ماهانه، کمبود آهن به وجود می آید و یا در بیماری های دستگاه زنانه که خونریزی شدید وجود دارد و در طولانی مدت باعث به وجود آمدن کمبود آهن خواهد شد و یا در موارد دیگر مانند بیماری هایی که زمینه ناراحتی گوارشی دارند، در صورت عدم تشخیص این علل و عدم توجه به عامل ایجاد کننده کم خونی و عدم درمان آن (مثل خونریزی گوارشی) و یا در صورت درمان ناقص و ناموفق، امکان شدت و برگشت کم خونی وجود دارد.

در صورت برگشت علائم کم خونی، پزشک باید متوجه شود که با یک علت زمینه ای مواجه هست و باید حتماً آن علت پیدا شود و نسبت به درمان کامل اقدام گردد.

عدم درمان به موقع این بیمار چه عوارضی ممکن است داشته باشد؟

عدم درمان به موقع این بیماری برای افراد بزرگسال علایم ناراحت کننده ای مثل: ضعف و بی حالی و عدم توان کافی برای انجام کارهای روزمره را به همراه دارد. به خصوص وقتی کم خونی شدید باشد، فرد تحرک کافی حتی برای انجام کارهای سبک را نخواهد داشت، بی حوصله خواهد بود و کسانی که به کارهای اجتماعی مشغول هستند نمی توانند در کار خود موفق باشند و توان کلی کار و تحصیل در افرادی که مشغول یادگیری و آموزش هستند، کم شده و نمی توانند تمرکز کافی را داشته باشند.

تشخیص کم خونی در بچه هایی که در سن رشد هستند بسیار اهمیت دارد. بررسی ها نشان داده است که در این افراد ضریب هوشی پایین تر خواهد بود و این پایین بودن ضریب هوشی ، در بزرگسالی خود را نشان خواهد داد.

آیا در درمان این بیماران با مشکلاتی مواجه هستید؟

تجویز آهن خوراکی با عوارضی همراه می باشد که به صورت تهوع، استفراغ، اسهال، یبوست و درد معده دیده می شود.

اگر آهن در حالت ناشتا و با شکم خالی مصرف شود، بهتر و بیشتر جذب بدن می شود، ولی به دلیل عوارض ذکر شده باید همراه غذا مصرف شود تا این عوارض کمتر مشاهده شوند.

در بعضی موارد نیاز است که از مکمل های آهن دار دیگری استفاده شود تا مشکلاتی را برای بیمار به همراه نداشته باشد.

توصیه کلی شما به افراد مبتلا به این بیماری و سایر افراد کدام است؟

به خانم های باردار توصیه می شود که حتما تحت نظر پزشک متخصص زنان یا خانه های بهداشت و ماما باشند.

به والدین نیز توصیه می شود که در زمان نوزادی قطره ی آهن را به صورت مرتب به کودک خود بدهند. (هرچند مصرف قطره آهن در نوزادان کمی مشکل می باشد).

والدین باید مراقب باشند تا کودکشان هله و هوله مصرف نکند و از غذاهایی استفاده کند که به مقدار کافی آهن داشته باشد. به طور کلی تمام افراد جامعه باید توجه داشته باشند که مصرف گوشت قرمز جزو غذاهای مورد نیاز انسان است و پرهیز از خوردن گوشت قرمز، عوارضی از جمله کمبود آهن را در پی خواهد داشت.

در صورت مشاهده سستی، ضعف، بی حالی، رنگ پریدگی و سایر علایم کم خونی، حتما به پزشک مراجعه نمایید تا آزمایش های لازم برای بررسی خون و مقدار آهن آن تجویز شود. بررسی وضعیت خونریزی ماهانه در خانم ها، از نظر حجم و زمان خونریزی و دفع لخته در زمان خونریزی بسیار مهم است و اگر خونریزی در خانمی غیرطبیعی باشد حتما می بایست توسط پزشک زنان بررسی شود.

تغییر رنگ مدفوع و سیاه شدن آن یا وجود خون در مدفوع، احتمال خونریزی دستگاه گوارشی را نشان می دهد. لذا لازم است آزمایش مدفوع (از نظر وجود خون مخفی) توسط پزشک داده شود تا علت بررسی شده و پس از تشخیص، درمان مناسب اتخاذ شود.

دکتر سید رضا صفایی- متخصص داخلی و فوق تخصص خون و انکولوژی

استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران